فرش، عنصری جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و دکوراسیون ایرانی است که نه تنها به فضا گرما و زیبایی می‌بخشد، بلکه در بسیاری موارد به عنوان یک سرمایه‌گذاری ارزشمند نیز تلقی می‌شود.
با این حال، بازار فرش امروزه مملو از تنوع بی‌نظیری از محصولات با کیفیت‌های متفاوت است که انتخاب و تشخیص فرش باکیفیت را برای خریداران دشوار می‌کند. یک فرش مرغوب، سال‌ها دوام می‌آورد، زیبایی خود را حفظ می‌کند و حس خوبی به فضای خانه می‌بخشد، در حالی که فرش بی‌کیفیت به سرعت فرسوده شده و ارزش خود را از دست می‌دهد.
در این راهنمای جامع با قالیشویی صمیم همراه باشید تا با فاکتورهای اصلی تشخیص کیفیت فرش، چه ماشینی و چه دستباف، آشنا شوید و خریدی هوشمندانه و رضایت‌بخش داشته باشید.
تفاوت اصلی فرش ماشینی و دستباف در نحوه تولید و ارزش هنری آن‌هاست. فرش دستباف، حاصل ساعت‌ها کار و هنر بافنده است که با گره زدن نخ‌ها به تار و پود، اثری منحصر به فرد خلق می‌کند. این فرش‌ها معمولاً دارای ارزش هنری و مادی بالاتری هستند، با گذشت زمان ارزششان بیشتر می‌شود و هر کدام داستانی برای گفتن دارند.
در مقابل، فرش ماشینی با استفاده از دستگاه‌های صنعتی و با سرعت بالا تولید می‌شود. این فرش‌ها از نظر قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند، تنوع طرح و رنگ بیشتری دارند و برای استفاده روزمره و فضاهای پرتردد گزینه مناسبی به شمار می‌آیند.
جنس الیاف مورد استفاده در فرش ماشینی، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده کیفیت، دوام، لطافت و قیمت آن است:
در فرش دستباف، الیاف طبیعی نقش کلیدی دارند:
شانه و تراکم دو معیار اساسی در تعیین کیفیت و ظرافت فرش ماشینی هستند.
شانه فرش به تعداد گره‌ها (یا ریشه‌ها) در هر متر عرضی فرش گفته می‌شود. هرچه شانه فرش بالاتر باشد، تعداد گره‌ها در عرض بیشتر و فرش ظریف‌تر و نقش و نگار آن دقیق‌تر و شبیه‌تر به فرش دستباف می‌شود. فرش‌های ۷۰۰ شانه، ۱۰۰۰ شانه، ۱۲۰۰ شانه و ۱۵۰۰ شانه از رایج‌ترین انواع هستند.
تراکم فرش به تعداد گره‌ها در هر متر طولی فرش اشاره دارد. تراکم بالا به معنای فشردگی بیشتر گره‌ها در طول است که باعث استحکام، دوام و مقاومت بیشتر فرش در برابر پاخوردگی و کوبیدگی می‌شود. فرش‌های با تراکم بالاتر، سنگین‌تر و متراکم‌تر هستند.
انتخاب شانه مناسب به کاربرد و بودجه شما بستگی دارد:
مزایا: بسیار لطیف و نرم، مقاوم در برابر حرارت، سایش و نور خورشید، دوام بالا، پرزدهی کم (هیت‌ست شده)، رنگ‌پذیری عالی، برگشت‌پذیری خوب. معایب: قیمت بالاتر نسبت به سایر الیاف مصنوعی، ممکن است در ابتدا کمی پرزدهی داشته باشد (که با جارو کردن منظم برطرف می‌شود).
فرش‌های پلاستیکی (پلی پروپیلن) به دلیل قیمت بسیار پایین ممکن است جذاب به نظر برسند، اما معایب زیادی دارند: بسیار سفت و زمخت هستند، به سرعت کوبیده می‌شوند، مقاومت کمی در برابر حرارت و لکه دارند، عمر کوتاهی دارند و به مرور زمان ظاهر نامطلوبی پیدا می‌کنند. این فرش‌ها برای استفاده طولانی‌مدت توصیه نمی‌شوند.
رنگرزی باکیفیت تضمین می‌کند که رنگ‌های فرش در برابر نور خورشید، شستشو و استفاده روزمره ثابت بمانند و کدر نشوند. فرشی که با رنگ‌های مرغوب رنگرزی شده باشد، درخشش و شادابی خود را برای سال‌ها حفظ می‌کند. برای تست، می‌توانید یک دستمال مرطوب را روی قسمتی از فرش بکشید؛ اگر رنگ پس نداد، نشان‌دهنده کیفیت خوب رنگرزی است.
در یک فرش باکیفیت، طرح و نقشه‌ها باید کاملاً متقارن و یکنواخت باشند. لبه‌ها باید صاف و بدون کجی باشند و هیچ‌گونه ناهمواری یا بریدگی در طرح مشاهده نشود. این نشان‌دهنده دقت بالای دستگاه بافندگی و کنترل کیفیت مناسب است.
انتخاب طرح سلیقه‌ای است، اما برخی طرح‌ها محبوبیت بیشتری دارند: افشان (بدون لچک و ترنج مرکزی، مناسب برای فضاهای کوچک)، لچک و ترنج (طرح کلاسیک ایرانی)، وینتیج (کهنه نما) (ظاهری قدیمی و فرسوده اما با دوام بالا، مناسب دکوراسیون مدرن و سنتی)، گل برجسته (دارای بخش‌های برجسته و فرورفته که جلوه بصری خاصی ایجاد می‌کند)، و طرح‌های مدرن و هندسی.
لطافت فرش را می‌توان با لمس کردن آن تشخیص داد. فرش‌های اکریلیک هیت‌ست شده و با شانه و تراکم بالا معمولاً بسیار لطیف هستند. دست خود را روی سطح فرش بکشید؛ اگر حس نرمی و ابریشمی داشت، نشان‌دهنده کیفیت الیاف است.
همه فرش‌ها، به خصوص در اوایل استفاده، مقداری پرز می‌دهند. اما پرزدهی بیش از حد نشان‌دهنده کیفیت پایین الیاف یا عدم انجام فرآیند هیت‌ست مناسب است. فرش‌های اکریلیک هیت‌ست شده پرزدهی بسیار کمی دارند. برای کاهش پرزدهی اولیه، جارو کردن منظم و استفاده از جاروبرقی با برس چرخشی توصیه می‌شود.
برگشت‌پذیری به توانایی الیاف برای بازگشت به حالت اولیه پس از فشرده شدن اشاره دارد. برای تست، دست خود را محکم روی فرش فشار دهید و سپس بردارید. اگر جای دست شما به سرعت محو شد و الیاف به حالت اولیه برگشتند، نشان‌دهنده کیفیت بالای الیاف و دوام فرش است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با تفاوت های فرش های ابریشمی و پشمی این مقاله را مطالعه کنید.
قبل از خرید، حتماً ابعاد فضایی که قرار است فرش در آن قرار گیرد را دقیقاً اندازه بگیرید. فرش باید با ابعاد اتاق متناسب باشد؛ نه آنقدر بزرگ که تمام کف را بپوشاند و نه آنقدر کوچک که در فضا گم شود. توجه به تناسب سایز با مبلمان و دکوراسیون نیز اهمیت دارد.
فرش‌های باکیفیت و معتبر، دارای شناسنامه یا برچسبی هستند که اطلاعاتی نظیر شانه، تراکم، جنس الیاف، برند تولیدکننده و گاهی تاریخ تولید را شامل می‌شود. این شناسنامه نشان‌دهنده اصالت و تضمین کیفیت محصول است.
رج‌شمار در فرش دستباف معادل شانه در فرش ماشینی است و به تعداد گره‌ها در هر ۷ سانتی‌متر طولی و عرضی فرش اشاره دارد. هرچه رج‌شمار بالاتر باشد (مثلاً ۵۰ رج یا ۶۰ رج)، فرش ظریف‌تر، ریزبافت‌تر و طرح آن دقیق‌تر و پرجزئیات‌تر است. فرش‌های با رج‌شمار بالا، ارزش هنری و مادی بیشتری دارند.
در فرش دستباف، دو نوع گره اصلی وجود دارد: گره فارسی (نامتقارن) و گره ترکی (متقارن). گره فارسی ظریف‌تر است و در مناطق مرکزی و جنوبی ایران رایج است، در حالی که گره ترکی محکم‌تر و در مناطق ترک‌نشین استفاده می‌شود. کیفیت گره‌ها باید یکنواخت و محکم باشد. با خم کردن فرش، باید ریشه‌های گره‌ها را در پشت فرش به وضوح دید.
کیفیت خامه (نخ پشمی) به منبع پشم، ظرافت الیاف، طول الیاف و نحوه ریسندگی آن بستگی دارد. پشم‌های مرغوب، نرم، براق و دارای خاصیت برگشت‌پذیری بالایی هستند. پشم‌های دست‌ریس معمولاً کیفیت و دوام بیشتری نسبت به پشم‌های ماشینی دارند.
فرش‌های دستباف باکیفیت معمولاً با رنگ‌های طبیعی و گیاهی رنگرزی می‌شوند. این رنگ‌ها عمق، درخشش و ماندگاری فوق‌العاده‌ای دارند و با گذشت زمان زیباتر می‌شوند. رنگ‌های طبیعی معمولاً کمی مات‌تر هستند و طیف رنگی وسیع‌تری دارند. برای تشخیص، به یکنواختی رنگ‌ها دقت کنید؛ رنگ‌های طبیعی ممکن است کمی تفاوت‌های ظریف در سایه داشته باشند که به زیبایی فرش می‌افزاید.
هر منطقه از ایران دارای طرح و نقشه خاص خود است که ریشه در فرهنگ و سنت آن منطقه دارد. طرح‌های اصیل، دارای هارمونی، تعادل و جزئیات هنرمندانه هستند. با آشنایی با طرح‌های مناطق مختلف (مانند تبریز، کاشان، اصفهان، کرمان و …) می‌توانید اصالت و ارزش هنری فرش را بهتر تشخیص دهید.
مهارت بافنده در یک فرش دستباف نقش حیاتی دارد. یک بافنده ماهر، گره‌ها را یکنواخت و محکم می‌زند، لبه‌های فرش را صاف و بدون کجی می‌بافد و طرح را با دقت و ظرافت پیاده می‌کند. یکنواختی گره‌ها در پشت فرش، صاف بودن کناره‌ها و عدم وجود نقص در طرح، نشانه‌های مهارت بافنده است.
البته توجه داشته باشید که برای رفع عیب های رایج فرش های دستباف می توانید از روش های نامبرده در مقاله مربوطه استفاده کنید.
برای خرید فرش، به فروشگاه‌های معتبر و شناخته شده مراجعه کنید. خرید مستقیم از کارخانه (برای فرش ماشینی) یا از تولیدکنندگان دستباف (برای فرش دستباف) می‌تواند قیمت مناسب‌تری داشته باشد. در خریدهای آنلاین، از وب‌سایت‌های دارای نماد اعتماد الکترونیک و با سابقه خوب خرید کنید.
یک فرش باکیفیت معمولاً دارای گارانتی (به ویژه برای ثبات رنگ و کیفیت الیاف) و خدمات پس از فروش است. این موارد نشان‌دهنده اطمینان تولیدکننده از محصول خود و حمایت از مشتری است.
انتخاب بین فرش گل برجسته و ساده به سلیقه و نوع کاربری شما بستگی دارد. فرش‌های گل برجسته جلوه بصری زیباتر و عمق بیشتری دارند و برای دکوراسیون‌های لوکس مناسب‌ترند، اما تمیز کردن آن‌ها ممکن است کمی دشوارتر باشد و گرد و غبار بیشتری را در خود نگه دارند. فرش‌های ساده، تمیز کردن آسان‌تری دارند و برای فضاهای پرتردد مناسب‌ترند.
قبل از خرید، به این نکات توجه کنید:
برخی فروشندگان ممکن است شانه و تراکم فرش را بیشتر از حد واقعی اعلام کنند. برای تشخیص، می‌توانید با دقت گره‌ها را در یک سانتی‌متر مربع بشمارید و آن را در ۱۰۰ ضرب کنید تا شانه و تراکم تقریبی در هر متر را به دست آورید. همچنین به شناسنامه فرش و برند معتبر توجه کنید.
یکی از رایج‌ترین تقلب‌ها، معرفی الیاف نامرغوب (مانند پلی استر یا پلی پروپیلن) به جای اکریلیک است. به تفاوت‌های لمسی، براقیت و برگشت‌پذیری که در بخش ۲.۲.۳ توضیح داده شد، دقت کنید. فرش‌های اکریلیک واقعی اغلب نرم‌تر و کمی مات‌تر هستند.
برخی سودجویان با استفاده از برچسب‌های تقلبی، فرش‌های بی‌کیفیت را به نام برندهای معتبر به فروش می‌رسانند. همیشه از فروشگاه‌های رسمی و نمایندگی‌های مجاز خرید کنید و به اصالت برچسب و شناسنامه فرش توجه کنید.
فرش‌های تبدیلی یا طرح، معمولاً فرش‌های ۷۰۰ شانه‌ای هستند که با تغییراتی در دستگاه، به عنوان فرش ۱۰۰۰ یا ۱۲۰۰ شانه عرضه می‌شوند. این فرش‌ها کیفیت واقعی فرش‌های ۱۰۰۰ یا ۱۲۰۰ شانه را ندارند و ممکن است قیمت نامناسبی داشته باشند. همیشه به شناسنامه و مشخصات دقیق فرش توجه کنید و از فروشنده بخواهید تفاوت‌ها را توضیح دهد.
نگهداری صحیح از فرش، طول عمر و زیبایی آن را تضمین می‌کند:
در این بخش به برخی از پرسش‌های رایج درباره کیفیت و خرید فرش پاسخ می‌دهیم:
برای تشخیص فرش اصل از تقلبی، به شناسنامه فرش، برند معتبر، کیفیت الیاف (لمس، برگشت‌پذیری)، یکنواختی بافت و طرح، و ثبات رنگ توجه کنید. در فرش دستباف، به رج‌شمار، نوع گره و مهارت بافنده دقت کنید.
فرش اکریلیک هیت‌ست شده نرم‌تر و کمی مات‌تر است، در حالی که پلی استر براق‌تر و کمی سفت‌تر است. اکریلیک برگشت‌پذیری بهتری دارد و کمتر کوبیده می‌شود.
شانه و تراکم بالا نشان‌دهنده ظرافت و ریزبافتی فرش است، اما کیفیت کلی فرش به عوامل دیگری مانند جنس الیاف، کیفیت رنگرزی و دقت بافت نیز بستگی دارد. فرش ۱۲۰۰ شانه پلی‌استر ممکن است از یک فرش ۷۰۰ شانه اکریلیک کیفیت پایین‌تری داشته باشد.
برای اتاق نشیمن که پرتردد است، فرشی با دوام بالا و مقاومت در برابر سایش و پاخوردگی توصیه می‌شود. فرش‌های اکریلیک ۷۰۰ یا ۱۰۰۰ شانه گزینه مناسبی هستند.
برای اتاق خواب که فضای کم ترددتری است و نیاز به لطافت و آرامش بیشتر دارد، می‌توانید از فرش‌های با شانه بالاتر (مانند ۱۲۰۰ یا ۱۵۰۰ شانه) با الیاف لطیف‌تر استفاده کنید.
برای محافظت از فرش در برابر نور خورشید، از پرده‌های ضخیم یا کرکره استفاده کنید. همچنین می‌توانید فرش را هر چند ماه یکبار بچرخانید تا تمام قسمت‌ها به یک اندازه در معرض نور قرار گیرند.
لکه‌ها را بلافاصله با یک دستمال تمیز و سفید و کمی آب ولرم پاک کنید. از مالش شدید خودداری کنید و از شوینده‌های مخصوص فرش استفاده نمایید. همیشه ابتدا شوینده را روی قسمت کوچکی از فرش تست کنید.
شستشوی فرش در منزل، به خصوص برای فرش‌های بزرگ، دستباف یا ابریشمی، توصیه نمی‌شود. این کار ممکن است به بافت و رنگ فرش آسیب برساند. بهتر است فرش را به قالیشویی‌های معتبر بسپارید.
فرش ابریشمی بسیار ظریف است. آن را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید، از جارو کشیدن با برس زبر خودداری کنید، لکه‌ها را بلافاصله پاک کنید و برای شستشو حتماً به قالیشویی متخصص فرش ابریشمی مراجعه کنید.
فرش دستباف با گره‌های دست‌ساز و بافندگی سنتی تولید می‌شود، دارای ارزش هنری بالا، دوام بیشتر و افزایش ارزش با زمان است. فرش ماشینی با دستگاه تولید می‌شود، قیمت پایین‌تر، تنوع بیشتر و برای استفاده روزمره مناسب‌تر است.
خرید فرش دست دوم، به خصوص دستباف، می‌تواند یک سرمایه‌گذاری خوب باشد اگر از کیفیت، سلامت و اصالت آن مطمئن باشید. حتماً فرش را از نظر بیدخوردگی، پارگی، رنگ‌پریدگی و کوبیدگی بررسی کنید و از فروشنده معتبر خرید کنید.
قیمت فرش به عوامل متعددی از جمله شانه و تراکم (یا رج‌شمار)، جنس الیاف، برند، طرح، ابعاد و دستباف یا ماشینی بودن آن بستگی دارد. مقایسه قیمت‌ها در فروشگاه‌های مختلف و مشورت با کارشناسان می‌تواند کمک‌کننده باشد.
پرزدهی اولیه در فرش‌های نو، به خصوص اکریلیک، طبیعی است و به دلیل الیاف کوتاهی است که در فرآیند تولید باقی مانده‌اند. این پرزدهی با جارو کشیدن منظم به مرور زمان کاهش می‌یابد. پرزدهی بیش از حد و طولانی‌مدت نشان‌دهنده کیفیت پایین الیاف یا عدم هیت‌ست شدن مناسب است.
استفاده از جاروبرقی برای فرش ضروری است و مضر نیست، اما باید به درستی انجام شود. برای فرش‌های ماشینی، استفاده از سری مخصوص فرش و تنظیم قدرت مکش توصیه می‌شود. برای فرش‌های دستباف و ابریشمی، از سری بدون برس و با مکش ملایم استفاده کنید.
زمان شستشوی فرش به میزان استفاده و آلودگی آن بستگی دارد. به طور کلی، هر ۱ تا ۳ سال یکبار برای فرش‌های ماشینی و هر ۳ تا ۵ سال یکبار برای فرش‌های دستباف (در صورت عدم آلودگی شدید) توصیه می‌شود. بهترین زمان معمولاً در فصول گرم سال است.
فرش وینتیج (کهنه نما) فرشی است که به صورت ماشینی بافته شده اما با فرآیندهای خاص (مانند شستشو و سنگ‌شویی) ظاهری قدیمی و فرسوده به آن داده شده است تا حس نوستالژیک ایجاد کند. فرش نو، بدون این فرآیندها و با ظاهر کاملاً جدید عرضه می‌شود.
فرش‌های گل برجسته جلوه بصری زیبایی دارند، اما به دلیل فرورفتگی‌ها، ممکن است تمیز کردن آن‌ها کمی دشوارتر باشد و برای فضاهای پرتردد که احتمال ریختن مواد غذایی زیاد است، کمتر توصیه می‌شوند. برای فضاهای پذیرایی یا اتاق‌های کم تردد گزینه مناسبی هستند.
برای حفظ فرش از بیدخوردگی، آن را در معرض نور و هوای تازه قرار دهید، به طور منظم جارو بکشید و از مواد ضد بید (مانند نفتالین یا قرص‌های مخصوص) در زیر فرش یا در کمد نگهداری فرش استفاده کنید. فرش‌های پشمی بیشتر در معرض بیدخوردگی هستند.
پشم طبیعی می‌تواند برای برخی افراد دارای آلرژی به پشم یا گرد و غبار، مشکل‌ساز باشد. در این موارد، فرش‌های اکریلیک هیت‌ست شده که پرزدهی بسیار کمی دارند، می‌توانند گزینه بهتری باشند.
فرش دستباف باکیفیت و اصیل، به خصوص با رج‌شمار بالا و از مناطق معروف، می‌تواند یک سرمایه‌گذاری ارزشمند باشد که با گذشت زمان ارزش آن افزایش می‌یابد. انتخاب فرش دستباف از بافندگان و مناطق شناخته شده و نگهداری صحیح از آن، به حفظ و افزایش ارزش سرمایه شما کمک می‌کند.